Haiku skryf vir die beginner - deur Marius Buys
As 'n digter in n honderd woorde moet se waarvoor die boekskrywer tien-duisend woorde gebruik, dan is haiku sekerlik die digter se digter.
Die Japanese beskou haiku as 'n ongelooflike sagte, half droomverlore, maar tog skerpsinnigge, vorm van skryf, gestroop van omwondige beskrywing en toevoeging. Om 'n haiku (of senryu) te skryf is nie só moeilik as jy nie oortegnies wil raak nie en belaglik kompleks as jy wil! Die skryfvorm alombekend as haiku, is van Japanese afkoms, en is 'n samevoeging van twee betekenisse: "hai" (leeg of tot ruste) en "ku" wat (lugruim) beteken.
Hier volg n paar wenke wat jou op die regte spoor sal plaas.
1 Haiku poog om die leser 'n gevoel of oomblik te laat ervaar deur direkte waarneming en indirekte besef sonder beeldspraak, digterlike beskrywing of interpretasie. 'n Leser word dus nie van iets vertel nie maar moet dit eerder eerstehands ervaar.
2 Haiku bestaan uit drie lyntjies wat gewoonlik elkeen iets apart beskryf maar wat tog aan die ander lyntjies verwant is deur 'n situasie of plek.
3 Haiku bestaan uit twee betekenis gedeeltes gewoonlik geskei deur 'n komma/leesteken of skeidende woord ("kirji") wat die skeiding aandui tussen eerste en tweede gedeelte van die haiku.
4 Die laaste lyntjie van die haiku is verwant aan die eerste twee lyntjies maar bied 'n totaal nuwe insig op die situasie.
5 Haiku bevat erens in die haiku 'n sogenaamde seisoenwoord (kigo) waaruit die leser die seisoen kan aflei sonder om die seisoen te noem. Die woorde somer, winter, lente en herfs word liefs nie in haiku gebruik nie.
6 Haiku vermy rym, hoofletters en 'n skrywe titel.
7 Haiku bevat verkieslik een, hoogstens twee werkwoorde en/of lidwoorde.
8 Haiku verander van 'n haiku na SENRYU as daar menslike elemente of dinge in die skrywe voorkom. Senryu bevat gewoonlik 'n humoristiese element van sagte spot of komieklike insig in die laaste lyntjie.
9 Haiku word gewoonlik "OOP" gelaat sodat die leser self kan dink wat daarna gebeur het.
10 haiku word verdeel in sewentien lettergrepe en gewoonlik as volg geskryf:
lyntjie een - 5 lettergrepe
lyntjie twee - 7 lettergrepe + ('n komma)
lyntjie drie - 5 lettergrepe (wat 'n nuwe verassende insig op lyntjie een en twee bied)
11 Die Japanese vorm word getel in klankgrepe eerder as lettergrepe en word NIE aangeraai vir nuwe skrywers nie. Die woord "Land" word bv.as 1 lettergreep in Westerse haiku vorm getel maar as 2 klankgrepe in die Oosterse vorm.
As die haiku gogga jou eers gebyt het sal jy ure sit en tob oor die en daai woord en jouself verwonder hoe goed sommige haiku skrywers hulself kan uitdruk in 'n lyntjie van so min as vyf lettergrepe!
Vooorbeelde van Westerse haiku:
bosvelddammetjie
brulpadda op klip spring in,
die klank van water
pik pik op my werf
as my hond die nylvoël jaag,
ha ha ha di da!
Voorbeelde van Westerse senryu:
woordewisseling
op die hoogtepunt daarvan,
skink manlief haar tee
jong tango dansers
dansvloer gevul met passie,
ou paartjies glimlag
Kopiereg Marius Buys 2012
