ADAM
Iemand nie van Adam af ken nie.
Die ou Adam.- Die mens se sondige natuur.
Adam en Eva se skoene aantrek.- Kaalvoet loop.
Adamsgewaad.
Adam sê dis Eva en Eva sê dis die slang.- gesê van iemand wat die skuld op 'n ander probeer pak.
AAL
So glad soos ʼn aal – Baie geslepe
Aal is geen paling nie – Die mindere kan nie met die meerdere vergelyk word nie.
AALWYN
So bitter soos aalwyn – Baie bitter
Hy het aalwyn getap – Hy is in ʼn slegte stemming
Met ʼn aalwynpil in jou kies loop – Met ʼn suur gesig loop.
AANGESKOTE
Aangeskote wees – Effens dronk wees
AANSYN
In aansyn roep – Die werklike bestaan veroorsaak.
In aansyn wees – Bestaan
AAPSTERT
Iemand aapstert gee – Iemand ʼn goeie pak slae gee.
AAPSTUIPE
Die aapstuipe kry – Baie kwaad wees en hom nie kan bedwing nie.
AARDBEWING
Dis ʼn aardbewing in ʼn mishoop – ʼn Groot gedoente oor niks. ( It’s a storm in a tea-cup)
AARDE
Die aarde nutteloos beslaan – Van geen waarde wees nie (to serve no purpose; to be of no earthly use)
Te goed vir hierdie aarde – Besonder goedgeaard. (To good for this world.)
In goeie aarde val – Gunstig ontvang word
Die aarde was toe te koud vir hom om op te trap – Hulle wis nie wat hulle alles vir hom moes doen nie.
AAS
Waar die aas is, vergader die arende – Die mense gaan altyd na ʼn plek waar hulle iets in hulle voordeel kan kry (Ongunstige betekenis)
Die aas beethê – Tot iets verlei wees
As jy die aas roer, stink dit – Moenie jou met onsmaaklike sake bemoei nie.
AASVOËL
Sy lyf aasvoël hou – Net teen etenstyd op ʼn plek kom en direk daarna vertrek
Lyk of die aasvoëls sy kos afgeneem het – Verleë lyk
ʼn regte aasvoël – ʼn Vraat
Dis ʼn slegte aasvoël wat bly sit (nie wegvlieg nie) as hy gevreet het – Gesê deur ʼn gas as verskoning om te mag vertrek onmiddellik na die maaltyd.
ABC
Hy ken nie die abc nie – Hy weet niks
Vir iemand die abc moet leer –ʼn Baie onkundige persoon in elementêre sake moet reghelp.
Die abc reg opsê – Die regte ding sê
ABWIEKWAKOOL
Hy is so sleg soos ʼn abiekwakool – Hy beteken niks
AB-JAB
Hy kon nie eers die AB-jab nie – Hy is ongeletterd.
AF
Iemand te glad af wees – Iemand maklik uitoorlê
Iemand te gou af wees – Te slim vir iemand wees.
Waar is, moet af – Waar iets is, moet ʼn verlies verwag word
Dit gaan so op en af – Dit gaan beter en dan weer slegter.
Af en toe – Nou en dan
Van iets af wees – Daar nie seker van wees nie.
AFDRAAND
Op die afdraand wees met sy briek los – Deur sy eie skuld sy ondergang vinnig tegemoetkom
AFKLOP
Iemand afklop – Iemand ʼn pak slae gee. (To dust someone’s jacket
AFKRAP
Iemand gedug afkrap – Iemand kwaai berispe.
Iemand afkrap – Iemand vir skuld uitverkoop.
AGTER
Van agter gesien – Agterna; by nader beskouing (In retrospect; on closer inspection)
Agter iemand in wees – Iemand agtervolg
Van agter beter lyk as van voor – Baie lelik wees.
Agteropskop – baie vrolik en gelukkig wees.
AGTERSTEVOOR
ʼn Perd agterstevoor ry – ʼn Saak verkeerd aanpak
Agterstevoor suinig wees – Op ʼn verkeerde manier suinig wees.
In alles agterstevoor wees – Alles op ʼn verkeerde manier doen.
AKKER
Sy akkers brand – Hy is in die moeilikheid
Jou akker sal kraak – Jy sal dit swaar kry.
Laat jy jou met akkers in, word jy van varke gevreet – Dit doen iemand kwaad om hom met ongewenste persone op te hou.
Elke man op sy akker – Elkeen op sy eie pos; elkeen moet hom met sy eie sake bemoei.
Nie omgee oor watter akkers die water loop nie – Jou nie aan die gevolge steur nie.
DAG
Dag der dae – Oordeelsdag
Elke dag ʼn draadjie is ʼn hempsmou in ʼn jaar – Deur stelselmatig te werk, rig mens baie uit.
Hoe meer dae, hoe meer neukery – Elke dag het sy moeilikheid.
Hy prys die dag nooit voor twaalfuur in die aand nie – Hy spreek nooit ʼn oordeel uit voor hy doodseker van ʼn saak is nie.
DOOD
Dood is die mossie – Die geheim het uitgelek.
Dood is jou naam – jy sal verongeluk.
Die dood is in die pot – ʼn Vervelende plek of geselsskap.
Daar uitsien soos die dood in sluiters – Besonders maer wees.
Net een dood skuldig wees – ʼn Mens gaan maar net eenkeer dood.
Van die dood in die wêreld gekom het, is ʼn mens nie van sy lewe seker nie – ʼn Mens weet nie wat in die toekoms sal gebeur nie.
DOODBOEK
Op die doodboek skryf – Iets wat ʼn mens maar kan vergeet.
DOODSKLEED
Die doodskleed het geen sakke nie – Iemand kan niks van sy besittings na die hiernamaals neem nie.
DOP
Dop en Dam – Brandewyn en water
Geen doppie het geklap nie – Niemand het daarvan notisie geneem nie.
Hy het net die dop gepik – Hy is jonk en onervare.
Oud uit die dop gekruip – Gesê van ʼn kind wat baie oulik is.
DOPPIE
Dit is doppie in die emmer met hom – Dis klaar met hom. )
Sy doppie het geklap – Hy is dood.
Dit is doppies – Dit is hopeloos.
DORKAS
ʼn Dorkas – ʼn Liefdadige vrou.
DRAAD
Draad kou – Heimwee hê.
ʼn Draad vir elke naald hê – Altyd met ʼn antwoord gereed wees.
HOOI
Te hooi en te gras – nou en dan
Te veel hooi op sy vurk neem – Te veel onderneem.
HOOKHAAI
Hookaai skreeu voor jy die brug oor is – jou verheug voordat jou doel bereik is.
(Die woord word deesdae hokaai gespel)
HOOP
Teen hoop op hoop – In weerwil van alle waarskynlikheid.
Op hoop van seën – Met vertroue wag op ʼn gunstige uitslag
Tussen hoop en vrees – In onsekerheid
Buite hoop lê – So siek dat daar min hoop vir herstel is.
Hotnotsriel
'n Hotnotsriel dans – Onder 'n kweperlat deurloop
HOTNOTSGOT
Soos 'n hotnotsgot op 'n bondel wit wasgoed – Probeer om aandag te trek
HOTNOTJIE
Hotnotjie onder die kombers – Handpasteitjies
HOU
Hou en trou sweer – 'n Eed neem om getrou te wees.
MA
Iemand slaan dat hy sy ma vir ʼn eendvoël aansien – Iemand so slaan dat hy nie behoorlik die gebruik van sy oë het nie.
MAAG
Van sy maag ʼn afgod maak – Vraatsugtig wees
Dit sit hom dwars in die maag – Hy is daarmee verleë
Hy sit met iets in sy maag – Hy is in die verleentheid as gevolg van iets
Maagvol wees vir iets – Teensin hê in iets
MAAI
Loop na jou maai – Jy kan gaan net waarheen jy wil (ongunstig):
Maai waar jy nie gesaai het nie – Die voordeel trek van werk wat ʼn ander gedoen het.
Maai wat jy gesaai het – die gevolge van jou eie dade dra
Maai en pagaai – Woelerig of opgewonde wees.
MOER
Jou malle moer afwag – Baie lank wag
In sy moer – stukkend
Na sy moer – weg, verlore, dood
Loop na jou moer – loop na jou verstand
MOERLAND
Hy is moerland toe – Hy is verlore, dood
MOET
Dit moet – Dit is noodsaaklik
Moet is dwang (en huil is kinderagtig) – Gesê aan iemand wat oor die noodsaaklikheid van iets twyfel.
MOND
Bitter in die mond maak die maag gesond – Medisyne wat sleg smaak, is baie goed
Die mond van ʼn dronk man praat die waarheid - iemand wat dronk is, kan niks verberg of geheim hou nie.
Uit een mond – Eenparig
Van mond tot mond gaan – Oral versprei
Het jy geen mond nie? – Kan jy nie iets sê nie? Waarom praat jy nie?
Hy gee nie sy mond verniet kos nie – Hy het altyd ʼn antwoord gereed
Los in die mond wees – Geneig wees om vuil taal te gebruik
MOP
Moppe tap – grappe vertel
MÔRE
Môre is nog ʼn dag – Daar is nie haas nie.
Môre-oormôre – Binnekort; een van die dae.
MÔRES
Iemand môres leer – Iemand kwaai teregwys
MÔRESTOND
Die môrestond het goud in die mond – Dit is tot jou voordeel om vroeg op te staan.
MOS
Die mos begin werk – Die saak begin ontwikkel
MOSES
Sy moses is dood – Hy oortref almal.
Sy moses kry – Sy meerdere teëkom.
MOSSIE
So dood soos ʼn mossie – morsdood
Hom oor ʼn dooie mossie verheug – Hom oor iets denkbeeldig of nietigs verheug.
Mossie maar man – Klein maar sterk
MOSTERD
Mosterd na die maal – te laat.
Iemand deur die mosterd trek – Iemand skrobbeer.
MUGGIE
Die muggie uitsif ( uitsyg ), maar die kameel insluk – ʼn Klein foutjie veroordeel, maar self ʼn groot sonde skaamteloos begaan.
Van ʼn muggie ʼn olifant maak – iets baie oordryf.
MYL
Baie myle lê tussen doen en sê – Daar is ʼn groot verskil tussen sê dat jy iets sal doen en dit werklik verrig.
MYN
ʼn Myn sout – Die erts in ʼn myn kunsmatig verryk om te bedrieg.
Geen besef van myn en dyn hê nie – Hy steel maklik
Die myn en die dyn – Myne en joune
WA
Krakende waens loop die langste – Sieklike mense is baie taai.
Voor op die wa wees – Te gemeensaam en opdringerig
WAAI
Iemand ʼn waai gee – Iemand ʼn klap gee.
WAAR
Goeie waar prys hulleself – Goeie dinge het geen aanbeveling nodig nie.
Niks is minder waar nie – Dis ver van waar.
WAARD
Soos die waard is, vertrou hy sy gaste – Iemand na jouself beoordeel.
WAARHEID:
Die waarheid in die aangesig slaan – Nie die volle waarheid vertel nie.
Besyde die waarheid – Ver van waar.
Die waarheid bewimpel – Nie die waarheid praat nie.
Die waarheid wil nie gesê wees nie – As mens reguit die waarheid vertel, word jy gehaat.
Die waarheid geweld aandoen – Leuens vertel.
Die heilige waarheid – Die suiwerste waarheid.
Die waarheid is – Feit is.
ʼn Waarheid soos ʼn koei – Iets wat vir homself spreek.
Die naakte waarheid – Die suiwer waarheid.
Die ronde waarheid – Die Volle waarheid
Die waarheid spaar – Onwaarhede vertel
Iemand kaalvuis die waarheid vertel – Iemand reguit die waarheid sê.
WOORD
ʼn Goeie woord kos geen geld nie – Vriendelikheid vereis geen groot opoffering nie.
ʼn Goeie woord vind ʼn plaas – Met beleefdheid kom ʼn mens altyd die verste.
Die lewende woord – Die spreektaal.
Woorde uit die mond kan die hart verwond – Eenvoudige woorde kan baie seermaak.
Daaroor kan ek ʼn woordjie saampraat – Uit ondervinding kan ek oor daardie saak praat.
Woorde maak nie seer nie – Dis beter om ʼn geskil met woorde as iets anders op te los.
Geen Spaanse woord nie – Nie ʼn enkele woord nie.
ʼn Woord stemreg verleen – ʼn Woord in ʼn taal erken.
Hy het geen stomme woord gesê nie – Hy het doodstil gebly
Sy woord verpand – Op sy woord van eer belowe.
Weeg jou woorde – Wees versigtig wat jy sê.
WURG-WURG
Dit gaan maar soms wurg-wurg – Dit gaan soms besonder moeilik.
WYD
Wyd en syd bekend – Oral bekend.
WYLE
By wyle – Af en toe (N
WYN
Helder wyn skink – Openlik met iets voor die dag kom.
Goeie wyn het nie ʼn krans nodig nie – Iets wat goed is, hoef nie geprys te word nie.
Wyn in die man, wysheid in die kan – As iemand dronk is, kan ʼn mens nie by hom wysheid verwag nie.
Van wyntjie en Tryntjie hou – Lief vir drank en vroue wees.
WYSHEID
Die wysheid is in die kan – Hy is dronk.
Hy maak asof hy die wysheid in pag het – Hy maak asof hy slimmer as ander is.
WYSIE
Iemand van sy wysie af bring – Iemand heeltemal deurmekaar maak.
Van die wysie af raak – Deurmekaar raak.
Van sy wysie af wees – In die war raak.
WAARMAKER
ʼn Waarmaker van sy woord – Iemand wat sy woord gestand doen.
WAFEL
Iemand met ʼn groot wafel – Iemand met ʼn groot mond.
WAFFERS
Dit is nie wat waffers nie – Dit is niks besonders nie.
WAG
Nie weet wat hou te wagte staan nie – Nie weet wat voorlê nie.
WAL
Aan hoër wal kom – Voorspoedig wees.
Aan laer wal geraak – Teenspoed ondervind
Aan laer wal wees – In die moeilikheid wees.
Iemand van die wal in die sloot help – Iemand verder in die moeilikheid dompel.
WANS
Dit reën sommer uit wans uit – Dit reën geweldig.
WATER
ʼn Vabond van die eerste water – ʼn Regte skelm.
Hy kom nie warm by die water nie – Hy is lui.
Wanneer die water tot aan die lippe kom – In die uiterste geval.
Water in ʼn mandjie dra – Die onmoontlike probeer doen.
Koue water op iemand se plante gooi – Iemand ontmoedig.
Water loop altyd see toe – Iemand wat geld het, maak maklik meer geld.
Water in die see dra – Oorbodige werk verrig.
ʼn Diamant van die suiwerste water – Van die beste gehalte of fynste kwaliteit.
In troebel water visvang – In tye van verwarring eie voordeel behaal.
Hulle is soos water en vuur – Hulle is geswore vyande.
WENING
Wening en knersing van tande – Diep berou
WÊRELD
Hy was by toe die wêreld gemaak is – Hy maak of hy baie slim is.
Iemand na die ander wêreld help – Iemand doodmaak.
Die wêreld staan op sy kop – Alles is deurmekaar.
Die wêreld is ʼn pypkaneel, elk suig daaraan en kry sy deel – Elkeen speel sy rol op aarde.
WÊRELDSGOED
Wêreldsgoed is soos ʼn handvol vlieë – Tydelike dinge is nie blywend nie.
Wêreldsgoed is eb en vloed – Daar is niks bestendig in aardse besittings nie.
XANTIPPE
ʼn Egte Xantippe – ʼn Kwaai, twissieke vrou (Engels dieselfde: A Xantippe)
YDELHEID
Alles is ydelheid – Alles op aarde is verganklik en onbestendig
Ydelheid der ydelheid – Ydel vermaak of vertoon.
YDELTUIT
ʼn Ydeltuit – ʼn Hoogmoedige meisie
YSKAS
ʼn Plan in die yskas sit – Die uitvoering van ʼn plan uitstel.
YSKOUD
Dit laat my yskoud – Ek steur my glad nie daaraan nie.
Van iets yskoud word – Met groot ags vervul word.
YSTER
ʼn Mens kan nie yster met hande breek nie – ʼn mens kan nie die onmoontlike doen nie.
Hy is van yster en staaal – Hy is baie sterk
YSTERKLOU
Ysterklou in die grond slaan – Wegvlug; vastrap.
YSTERVARK
Gaan ystervark slaan – Gaan vry.
